Jak to z zestrzelonym samolotem nad Chodzieżą w 1919 roku było ?

Zestrzelenie samolotu niemieckiego Fokker D VII przez powstańców wielkopolskich w Chodzieży 8 stycznia 1919r.

Około godziny 13,00 od strony Piły nadleciały dwa samoloty (latawce jak wtedy mówiono). Jeden znajdował się na znacznej wysokości, natomiast drugi obniżył lot do około (wg relacji powstańca Eryka Matewsa) 10 merów nad wieżą kościelną i z tej wysokości zaczął ostrzeliwać powstańców oraz zgromadzoną na Rynku ludność chodzieską. Zabity został chłopiec (według innej relacji , ranny) oraz dwa konie. Wtedy kilku powstańców nie bacząc na niebezpieczeństwo, zaczęło strzelać do samolotu, a kula jednego z nich trafiła pilota przez podbródek w głowę. Samolot przeleciał jeszcze kilkaset metrów i spadł na ziemię.

Z relacji Eryka Matewsa wynika, że samolot spadł na plac tartaku Gebharta (Gebhardta) , w pobliżu gazowni. Podawane też były inne miejsca rozbicia samolotu: koło dworca, koło innego tartaku, na polu probostwa.

Postanowiłam znaleźć to miejsce. Pierwszą przesłanką była dla mnie gazownia i sprawdzenie czy w pobliżu był tartak. Początkowo nie mogłam znaleźć potwierdzenia, ale przełomem okazało się to, że dostałam od pani wiceprezes TMZCh Marii Zychli zdjęcie kartki pocztowej z początku XX wieku , na której znajduje się plac z obiektami mogącymi należeć do tartaku. Było to miejsce placu obecnego PBRol, czyli także niedaleko gazowni. Kluczowa dla potwierdzenia tego miejsca okazała się dla mnie rozmowa 4 lutego 2021r. z panią Heleną Kwiatkowską, którą zagadnęłam na ulicy Słowackiego w pobliżu starej kamienicy pod nr 11. Okazało się,że pani Kwiatkowska, mieszkanka tej kamienicy, pamiętała rozmowę z dawno nieżyjącą właścicielką budynku Jadwigą Świtalską, która opowiadała jej o tym jak spadający samolot otarł się o jej kamienicę.
Poprosiłam panią Kwiatkowską o ewentualne doprecyzowanie okoliczności tego wydarzenia. 20 lutego br. dowiedziałam się ,że samolot uszkodził komin na ścianie szczytowej budynku.

Gdy na planie Chodzieży poprowadzi się linię od Rynku przez kamienicę przy ul. Słowackiego 11, znajdziemy się na placu PBRol.
Potwierdzenie istnienia tartaku Gebharta uzyskałam także od dyrektora ChDK Marcina Kity. Marcin Kita wiedział od Henryka Zydorczaka, że tam właśnie był tartak Gebharta.

Dzięki Michałowi Pawłowskiemu (@chodzieznamapach ) wiem, że odległość pomiędzy miejscem postrzelenia pilota na Rynku, a upadkiem samolotu na placu tartaku wynosi około 700 metrów.
Zestrzelonym pilotem okazał się super pilot niemiecki Max Nather (na zdjęciu - lewy górny róg). Mimo młodego wieku należał do najbardziej zasłużonych lotników niemieckich. Urodził się 27. 08. 1899 r. w miejscowości Tepliwoda ( obecnie Ciepłowody woj dolnośląskie, pow. ząbkowicki). Zgłosił się do wojska w wieku 15 lat. Miał na koncie 26 zestrzeleń , w tym 10 balonów. Został dowódcą eskadry Jasta 62 w wieku zaledwie 18 lat w stopniu podporucznika (leutnant). Odznaczony był Krzyżem Rycerskim, Krzyżem Żelaznym i przedstawiony do nadania najwyższego odznaczenia Pour le Merite, którego jednak już nie zdążył odebrać.

Marcin Cybulski, autor publikacji ,,Działania bojowe na odcinku Budzyń-Chodzież podczas powstania wielkopolskiego” - Poznań 2019, str.33, twierdzi, że 7 stycznia 1919 roku, to właśnie Max Nather ostrzeliwał grupujące się oddziały powstańcze w Budzyniu w przeddzień bitwy o Chodzież i on zabił młodego powstańca z Wągrowca Michała Rajewicza.
Warto wiedzieć, że powstańcy w Budzyniu dostali na bitwę o Chodzież tylko po 5 naboi ( trakcie bitwy zdobywali na Niemcach amunicję) i dostali rozkaz, aby nie strzelać do samolotu.

Autorka Dorota Marciniak jest członkiem TMZCh