„Minęły wieki a myśmy ostali” - 70 lat Cechu Rzemiosł Różnych w Chodzieży

Edmund Kaczmarek, Starszy Cechu Rzemiosł Różnych w Chodzieży

Mamy bogaty program obchodów 70-lecia. Na jakim etapie jesteśmy? Kończymy pisać kalendarium. Wkrótce pójdzie do druku. Poszczególne miasta i gminy, które należą do naszego Cechu, są już powiadomione. Wysłaliśmy do nich wnioski z prośbą o wsparcie finansowe. Do dnia dzisiejszego nikt nam nie odmówił. Jesteśmy dobrej myśli, że wszystko się uda.

15 kwietnia o godzinie 10:00 będzie msza święta w kościele pw. św. Floriana. Po mszy przemarsz przez miasto do parku przy Miejskiej Bibliotece Publicznej. Tam będzie odsłonięcie pamiątkowego kamienia przygotowanego i ustawionego na okoliczność 70-lecia. Później pójdziemy do ChDK-u. Tam część oficjalna, czyli wystąpienia gości, odznaczenia, podziękowania oraz część artystyczna i występ chóru z Szamocina. To tyle na dzisiaj.

Na Ziemi Chodzieskiej rzemiosło jest datowane od 1564 roku. Było wówczas trzech piwowarów, garncarz i piekarz. Rozwój rzemiosła przypada na XVII wiek. Najstarsza zachowana księga cechu, to Księga Krawców z 1641 roku. Ponadto z tego okresu mamy opisy cechu sukienniczego szewskiego, krawieckiego, stelmachów, stolarzy itd. W okresie zaborów te cechy jak najbardziej działały, ale pod szyldem pruskim. Zarządy były w większości złożone z Prusaków, czyli Niemców. Dopiero po 1920 roku zarządy powoli przechodziły w ręce Polaków.

Tak jest. Wtenczas na terenie miasta działo 9 cechów. Z kolei w sierpniu 1939 roku było zrzeszonych 320 warsztatów rzemieślniczych.

Tak, pierwsze założycielskie zebranie było w lipcu 1945 roku. Na tym zebraniu postanowiono powołać cechy rzemieślnicze do ich statutowej działalności. Powołano wtedy osiem cechów, a działał Powiatowy Związek Cechów Rzemieślniczych i miał siedzibę na ulicy Raczkowskiego 2.

Kolejne zawirowania historyczne były w roku 1948, kiedy powstały Okręgowe Związki Cechu. Taki Okręgowy Związek powstał właśnie w Wągrowcu, a w Chodzieży działał oddział. Ta struktura funkcjonowała do 1953 roku, kiedy decyzją ówczesnej Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu powołano w miastach powiatowych Cechy Rzemiosł Różnych. I pod tą nazwą cechy działają od 1953 roku.

Cech Rzemiosł Różnych jest to organizacja społeczno-zawodowa rzemieślników. Kto to jest rzemieślnik? Jest to osoba, która swoje umiejętności techniczne i zręczności manualne przekształca w wyrób albo usługę. Od roku 1989 mamy dobrowolność przynależności rzemieślników do Cechu, wcześniej była ona obowiązkowa. Cech jako organizacja rzemieślnicza sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkoleniem uczniów, dlatego rzemieślnicy, którzy szkolą uczniów, muszą do niego należeć. Największy rozkwit działalności Cechu nastąpił w latach 80-tych. W roku 1987 mieliśmy zrzeszonych 650 zakładów rzemieślniczych. Obecnie mamy ich 115.

Dokładnie tak. Nie wszyscy rzemieślnicy, którzy otwierają zakłady, trafiają do Cechu, bo nie ma takiego obowiązku.

Ci, co należą to korzystają z usług Cechu. Jest prowadzona ewidencja uczniów, spisywane są umowy w Cechu i prowadzimy nadzór pedagogiczny, jak wspomniałem nad przebiegiem nauki. Po skończeniu nauki są sporządzane wnioski o refundację a także do samych egzaminów czy to czeladniczych, czy sprawdzających i tak samo wnioski do urzędu miast i gmin odnośnie dofinansowania. W tym temacie ci rzemieślnicy nie muszą się martwić, że coś tam będzie niedopełnione.

W 1953 roku jak powstał Cech, to zarząd i starszy cechu był komisaryczny, czyli nadany przez władze i to był pan Franciszek Brzeziński. Następne wybory były w 1956 i już od tego czasu wszyscy starsi cechu pochodzili z wolnych wyborów.

Wybory odbywają się co cztery lata. Można je przesunąć o rok z ważnego powodu. Ostatnio przesunęliśmy je właśnie o rok ze względu na pandemię, ale statut mówi o czteroletniej kadencji.

Zacznę od sprostowania: od 1985 jestem Starszym Cechu, ale tę funkcję pełniłem już w 1984 roku, po śmierci mojego poprzednika, kolegi Władysława Pacholczyka. Nie było zwoływane nadzwyczajne walne zgromadzenie, tylko po prostu byłem pierwszym podstarszym i te obowiązki przejąłem. W 1985 na walnym zostałem oficjalnie wybrany. To był trudny okres dla rzemiosła ze względu na rozdzielnictwo materiałów. Cech zajmował się m.in. przydziałem akumulatorów i opon. Zajmowaliśmy się wydawaniem kartek żywnościowych, dodatkowego paliwa do prowadzenia działalności. Z perspektywy czasu to był najtrudniejszy okres, bo jak coś jest rozdzielane, to wszystkim się nie wygodzi, stale były problemy i konflikty.
Po 1989 roku ten problem ustał. Została wprowadzona gospodarka wolnorynkowa. Ale też zniesiono obowiązkową przynależność do Cechu. Jak nie kijem, to pałką i zawsze do tyłu...

Najwięcej jest mechaników samochodowych i fryzjerów. Silnie reprezentowana jest branża budowlana. Dużo jest monterów zabudowy zajmujących się wykańczaniem wnętrz. Kiedyś nazywało się ich malarzami, a teraz taka nazwa została przyjęta. Pozostałe branże są mniej reprezentowane. Mamy dokładny spis, który udostępniamy zainteresowanym.

Na naszym terenie nie ma przedstawicieli rzadkich rzemiosł, ale jeśli zaliczymy do nich piekarza, to jest tylko jeden...

Właśnie po tym 1989 roku to bardzo się to rozluźniło i to na niekorzyść dla rzemieślników. Każdy mógł otworzyć sobie zakład. Piekarz mógł otworzyć zakład budowlany lub odwrotnie. Obecnie ci, którzy chcą szkolić uczniów muszą być mistrzem w zawodzie lub posiadać studia wyższe w danej branży, żeby uzyskać uprawnienia do szkolenia uczniów.

Dla nas partnerem jest Zespół Szkół im. Hipolita Cegielskiego i branżowa szkoła zawodowa, która w nim działa. Są branżowe szkoły pierwszego i drugiego stopnia. Pierwszy stopień to odpowiednik dawnych szkół zawodowych, a drugi stopień to technika zawodowe.

Najwięcej u nas jest zakładów mechanicznych i fryzjerskich. One cieszą się dużą popularnością. Są też inne, jak na przykład lakiernik samochodowy, ale to już w mniejszej liczbie.

Powiem tak: przemysł wyparł rzemiosło. Dzisiaj już butów nikt nie robi. Stolarze jeszcze robią meble na wymiar, ale najczęściej są one kupowane w znanych marketach budowlanych. Stąd rzemiosło budowlane zanika i traci swoją rangę. Natomiast rzemiosło bytowe było, jest i będzie. Mam na myśli fryzjerów, kosmetyczki, krawcowe, chociaż krawiectwo raczej takie „naprawkowe” lub przeróbki, bo już rzadko kto daje szyć ubranie do krawca. Uważam jednak, że rzemiosło bytowe będzie działało dalej.

Zacznę od okresu powojennego, bo przed wojną było 9 cechów i tzw. skrzynie cechowe, w których przechowywane były dokumenty i pieniądze były zawsze w domach starszych poszczególnych cechów. Po wojnie Powiatowy Związek Cechów miał siedzibę na ulicy Raczkowskiego 2, tutaj naprzeciw naszego obecnego budynku. Później była siedziba na Wojska Polskiego 21, następnie nieistniejący już budynek na Zwycięstwa, w którym było PKO. Dalej biura Cechu zostały przeniesione do Gazowni na Jagiellońską 27, skąd MPGK wyprowadziło się do budynku dawnej „Chodzieżanki”, a Energetyka do swojej obecnej siedziby.
W 1975 roku, jak powstało województwo pilskie, to działalność Cechu w Chodzieży została zawieszona, ponieważ były trudności lokalowe i kadrowe. Ówczesny kierownik biura pan Antoni Raczyński poważnie zachorował. Działalność Cechu w 1977 roku została ponownie reaktywowana. Wtedy siedzibą był budynek przy Krasińskiego 2, na rogu z ulicą Wojska Polskiego, na piętrze po prawej stronie. Wtenczas zarządy Cechu i byłej Spółdzielni Rzemieślniczej dogadały się w sprawie wspólnej budowy Domu Rzemiosła i tak w 1985 roku został ten budynek, w którym obecnie się znajdujemy, oddany do użytku. Na czas tej budowy Cech był na Zwycięstwa 14, w budynku którego już dzisiaj nie ma, na rogu Zwycięstwa i Reymonta. Tam w okresie budowy osiedla Reymonta była siedziba kierownictwa budowy, magazyny, szatnie. To trwało od 1981 roku, a od 85 roku znajdujemy się w budynku przy Raczkowskiego 1.

Na pewno tak. My mamy część tych zbiorów archiwalnych, bo było tego dużo więcej, ale większość przekazaliśmy do Działu Historii i Tradycji w Miejskiej Bibliotece Publicznej. Niektóre żeśmy jednak zostawili sobie i jak ktoś chce z nich skorzystać, to zapraszam. Udostępniamy je szczególnie historykom, którzy mają zamiar pisać prace magisterskie. To jest skarbnica wiedzy o rzemiośle chodzieskim. Najstarsza jest książka Cechu Krawców z 1641 roku, która jest w Izbie Historii i Tradycji Miasta w Miejskiej Bibliotece Publicznej.

Teraz takich tradycyjnych obrzędów nie ma. Dawniej, w odległej przeszłości w XIX wieku i wcześniej, wstępując do Cechu rzemieślnik musiał sporo wydać: na kolację, na beczkę piwa, na wosk na rzecz Kościoła. To była dla niego kosztowna impreza.

Są zakłady, które szczycą się 50-letnią działalnością: Jan Kubacki i Jerzy Jankowski. 40 lat działalności to z kolei Andrzej Kabat i Leszek Liberski.